19 paź Wzory półstrukturalne – co uznaje CKE?

Nowe mity maturalne i ich źródła
Trudno nie odnieść wrażenia, że wśród maturzystów panuje dezinformacja w wielu istotnych kwestiach. Dezinformację pogłębia rozsiewanie plotek, których źródłem są osoby niekompetentne. Co więcej dezinformacja w ostatnim czasie nasila się w związku z utworzeniem wielu kursów online przez osoby, które same są absolwentami tegorocznej matury.

I choć zamiarem każdego korepetytora jest uczyć dobrze, bardzo ławo można trafić na nieprawdziwe informacje dotyczące samej matury. Są osoby, które pomimo że same niedawno pisały egzamin maturalny potrafią uczyć dobrze i robią to zaangażowaniem i bardzo dużą skutecznością. I znam osobiście takie osoby. Ale część takich twórców kursów bazuje tylko na wysokim wyniku własnej matury. A to może być zgubne w skutkach, bo tworzenie kursu maturalnego przy ograniczonej znajomości obowiązującego materiału i wymagań, a przede wszystkim procedur to jest porwanie się z motyką na Słońce.

Także osoby o bardzo wysokim kompetencjach chemicznych rozpowszechniają nieprawdziwe informacje dotyczące egzaminu maturalnego. Kurs maturalny to także odpowiedzialność. Rozpowszechnianie niesprawdzonych, błędnych informacji nie przyniesie korzyści na egzaminie maturalnym. Problem w tym, że wiedza większości maturzystów o procedurach i zasadach oceniania jest niewystarczająca, przez co biorą oni informacje podawane przez takich korepetytorów za pewne, bo sami nie potrafią ocenić ich poprawności. Nikt nikomu nie ma prawa zabronić zarabiania pieniędzy na korepetycjach czy kursach, ale przy odpowiedzialności za kurs w interesie każdego korepetytora jest szukać potwierdzonych informacji, a nie powtarzanie zasłyszanych plotek lub własnych błędnych wniosków na podstawie jakiejś niekompletnej analizy przypadku. Nadużywane jest też hasło, że coś zostało sprawdzone przez egzaminatora. Rozpowszechnianie niektórych informacji oznacza, że dana osoba nie wie o tym, że CKE udostępnia publicznie źródła, które pozwalają zweryfikować ich poprawność. Tu jest źródło problemu i psychozy – niska znajomość informacji o procedurach, ocenianiu, wymaganiach.

Uważaj na forach i na Instagramie

Na forach internetowych można nieraz przeczytać przedziwne i irracjonalne informacje o ocenianiu zadań. Znane są też przypadki, że korzystając z niskiej znajomości ktoś celowo rozpowszechnia nieprawdziwe informacje, bo pozwala to zwiększyć zainteresowanie towarem/usługą. Ale dominuje ten pierwszy przypadek – niska znajomość kwestii formalnych wśród samych korepetytorów, nawet tych odpowiednio kompetentnych pod względem wiedzy chemicznej, stąd często powielają w dobrej wierze nieprawdziwe informacje. Trudno nie odnieść wrażenia, że szerzenie herezji ma swoje źródło na Instagramie. Początkujący korepetytorzy to właśnie tam skupili swoją aktywność, bo korzystając z faktu popularności tego serwisu wśród młodych ludzi łatwo tam zdobyć klientów. I nieraz bardzo szybko budują swoją markę, ale nie zawsze są to osoby kompetentne zarówno od strony formalnej, jak i chemicznej. Więc nie należy łykać wszystkiego tylko dlatego, że ładnie wygląda i dany kurs/korepetytor ma 20 000 obserwujących. A nawet znacznie więcej.

Wzory półstrukturalne – plotki i rzeczywistość
Od niedawna rozpowszechnia się kolejna nieprawdziwa i szkodliwa informacja, jakoby CKE nie uznawała pewnych form zapisu wzorów półstrukturalnych. Rozpatrzmy dwa przypadki wzorów półstrukturalnych propanu.

Wzory półstrukturalne należy rysować z odpowiednią dbałością, tak by były jednoznaczne. Wiązania muszą prowadzić do odpowiednich atomów – by przy okazji nie zmienić wartościowości itd. Dolny wzór jest poprawny, bo jednoznacznie wskazuje na wiązanie C−C w lewej połowie cząsteczki. A co z wiązaniem C−C po prawej stronie cząsteczki? Kreska biegnie od jednego atomu węgla, ale nie łączy się bezpośrednio z centralnym atomem węgla, bo po prawej stronie od tego atomu zapisaliśmy 2 atomy wodoru. Są więc pewne przyjęte konwencje, które zapisy są poprawne i na ich podstawie stwierdzamy, że zapis −CH₂−CH₃ jest poprawny. Dlaczego więc ta sama konwencja miałaby być niepoprawna po lewej stronie tej samej cząsteczki? Z kolei gdyby trzymać się zasady, że wiązania muszą być pociągnięte pomiędzy atomami tworzącymi wiązanie, jak zaczęliśmy po lewej, to z kolei prawa strona dolnego wzoru jest w sprzeczności z lewą… A wzór półstrukturalny propanu musiałby być łamany, żeby być zgodny z tym, o czym mówimy:

Byłoby to wszystko nielogiczne, bo jedna część cząsteczki byłaby sprzeczna z drugą. Dlatego wszystkie trzy wzory półstrukturalne propanu są prawidłowe. Wzory półstrukturalne rozpoczynające się od CH₃− są obecne we wszystkich podręcznikach, bo są zgodne z przyjętą konwencją. Stosuje je sam IUPAC!

Czy CKE rzeczywiście nie uznaje zapisu CH₃−?
Czy rzeczywiście CKE nie uznaje wzorów rozpoczynających się od CH₃−? Sprawdźmy to! Tak wygląda odpowiedź do zadania 23 z maja tego roku.

I nasz półstrukturalny wzór jodopropanu rozpoczyna się od CH₃-! Podobnie w odpowiedzi do zadania 25.1, gdzie polecenie każe użyć wzorów półstrukturalnych:

Ale już w odpowiedziach do zadania 26.1 widzimy, że łańcuch rozpoczyna się H₃C-:

O co więc chodzi? O to, że schemat oceniania zawiera przykłady poprawnych odpowiedzi, a nie jedyne dopuszczalne odpowiedzi. Dwa, wzory te rysowane są w odpowiednim programie komputerowym – jest to kwestia także użytego programu, który w taki a nie inny sposób optymalizuje wzór półstrukturalny. Sytuacja nieco się komplikuje dopiero wtedy, gdy łańcuch węglowy jest rozgałęziony lub gdy chcemy narysować wiązanie, które połączy podstawnik (jak chlorowiec) z łańcuchem głównym. Spójrzmy więc jakie błędy popełnili tegoroczni maturzyści rozwiązując wspomniane zadania:

Źródło: CKE; Sprawozdanie za rok 2021. Egzamin maturalny z chemii.

I nie jest to kwestia systemu oceniania opracowanego przez CKE, tylko tego, że tak nie rysuje się wzorów półstrukturalnych. Są one narysowane źle – nie tylko z punktu widzenia matury, ale ogólnie źle. A kierując się zasadą, że „czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na maturze (i po niej) trąca” rysujmy wzory półstrukturalne poprawnie od samego początku! Przytoczone przykłady są niepoprawnie napisanymi wzorami, a nie wzorami poprawnymi, ale nie uznawanymi na maturze. Wróćmy do zadania 23. Schemat oceniania podaje tylko jeden przykładowy zapis poprawnej odpowiedzi, ale w zakres poprawnych odpowiedzi wchodzą wszystkie następujące wzory:

Wachlarz odpowiedzi jest więc dosyć szeroki.
Ponadto odpowiedzmy sobie na pytanie: gdyby CKE zamierzało coś zmieniać, to czy robiło by to w roku, gdy matura w danej formule jest przeprowadzana po raz ostatni (nie licząc osób poprawiających w kolejnych latach)? Nie, dlatego zmiany czekają dopiero w roku 2023, a informacja o nich jest już dostępna od kilku miesięcy. I nie są to informacje o tym, że zapis uznawany przez środowisko akademickie całego świata od 2023 roku nie będzie uznawany na maturze z chemii w kraju nad Wisłą. Zresztą sami zobaczmy do informatora na stronę 10:

Wzory półstrukturalne a charakter wiązań
Na sam koniec rozpatrzymy jeszcze coś. Maturzyści często robią błędy, gdy pojawia się wiązanie jonowe. Zastanówmy się, które z podanych wzorów półstrukturalnych octanu sodu są prawidłowe i dlaczego?

Obydwa wzory półstrukturalne są prawidłowe, jeśli polecenie nie każe uwzględnić charakteru wiązania pomiędzy tlenem a sodem. Jeśli każde go uwzględnić – prawidłową odpowiedzią jest tylko druga opcja.

Podsumowując: tak więc nie bójmy się pisać CH₃− we wzorach półstrukturalnych. Dopiero gdy napiszemy:
COOH−CH₂−CH₃, zamiast HOOC−CH₂−CH₃
Albo
OH−CH₃ zamiast HO−CH₃ – to dopiero wtedy mamy powód do zmartwień.

Co więc robić? Co czynić? Po prostu kierować się zasadą ograniczonego zaufania. Gdy trafi do nas wiadomość która wygląda dla nas podejrzanie, to nawet jeśli pochodzi bezpośrednio od korepetytora to próbujmy ją zweryfikować. Zapytać korepetytora o źródło oficjalne tej informacji. Zapytać innego korepetytora. A przede wszystkim zapoznać się z materiałami CKE, które są dla WAS i z jakiegoś powodu są udostępnione. Również egzaminatorzy nie mogą nie uznać odpowiedzi poprawnej wg schematu oceniania („klucza maturalnego”)! Egzaminator nie może oceniać wg własnego widzi mi się. Egzaminator korzysta z zasad oceniania („klucza”), ale może gdzieś przez własną pomyłkę wpisać zero.  Jeśli w schemacie oceniania widnieje zapis CH₃− to żaden egzaminator nie może legalnie nie przyznać punktu, jeśli reszta wzoru też jest poprawna. Tacy egzaminatorzy są odsuwani od sprawdzania prac! Nieprawdziwa jest informacja, że połowa egzaminatorów uznaje zapis CH₃−, a druga połowa nie.

Podsumowując najprościej jak się da:

1) Egzaminator ocenia odpowiedzi na podstawie zasad oceniania i przykładowych prawidłowych odpowiedzi. Nie wg własnego uznania – zasady oceniania są identyczne dla wszystkich egzaminatorów;

2) Egzaminator nie może bezkarnie nie uznać poprawnej odpowiedzi zgodnej z przykładową odpowiedzią w schemacie oceniania („kluczu”);

3) Nie ma sposobu, by ktoś miał możliwość stwierdzić, że połowa egzaminatorów uznaje, a druga połowa nie uznaje danej odpowiedzi – informacja taka byłaby niemożliwa do ustalenia osobie postronnej. Tylko OKE lub CKE w badaniu wewnętrznym mogłoby to stwierdzić. Ponadto wyklucza się to z procedurą oceniania, która jest jednolita dla wszystkich prac.

4) Informacje jakoby połowa egzaminatorów nie uznawała zapisu CH₃ pojawiły się już PRZED publikacją raportu CKE o tegorocznej maturze. Z dokumentu tego wynika, że zapis taki był, jak zawsze, zaliczany.

5) gdyby zapis takowy rzeczywiście był niezaliczany przez CKE, to nie ma możliwości, by odwołanie przyniosło skutek. Jeśli ktoś twierdzi, że coś nie jest uznawane, a jednocześnie, że punkt został przyznany w ramach weryfikacji sumy punktów, to jest to wzajemnie sprzeczne ze sobą.

6) Gdyby jeden egzaminator nie uznawał danego zapisu, to skończyło by się to falą wniosków o weryfikację sumy punktów w pracach ocenianych przez danego egzaminatora. Taka rzecz zostałaby szybko zauważona i egzaminatora odsunięto by od sprawdzania prac.

7) istnieje możliwość, że wzory półstrukturalne nie zostały zaliczone z powodu popełnienia rzeczywistych błędów, np. wiązań w nieodpowiednich miejscach, a nie z powodu zapisu CH₃−. Plotki takie mogą być efektem niewłaściwej interpretacji powodów nieprzyznania punktu za odpowiedź;

8) egzaminator jest człowiekiem – może nie przyznać punktu poprzez własną pomyłkę, a nie przez ocenianie wg własnego „widzi mi się”, bo tego robić bez konsekwencji nie może. O ile odpowiedź udzielona na pytanie jest prawidłowa, to wniosek o weryfikację sumy punktów zawsze przynosi pozytywny skutek. Dlatego warto zrobić wgląd do pracy i gdy mamy podejrzenie pomyłki egzaminatora przy ocenianiu – złożyć takowy wniosek.

Pozdrawiam,

Damian Mickiewicz

Jeśli zależy Ci na bardzo dobrym wyniku na maturze, to zachęcam do skorzystania z Pakietu MAX. Znajdziesz w nim 31 lekcji na których omawiam wszystkie zagadnienia wymagane na maturze i pokazuję jak rozwiązywać zadania. Dodatkowo otrzymasz mnóstwo cennych materiałów takich jak prezentacje, notatki, zadania maturalne, a nawet moją książkę w formie PDF. Szczegóły TUTAJ